شایعه، اخبار غیر واقعی یا حتی فضای مناسب برای به سادگی تکذیب کردن اظهار نظرها زمانی افزایش پیدا خواهد کرد که شفافیتی وجود نداشته باشد. به درستی روشن نیست که کدام نهاد، فرد یا مسئولی تصمیم به فیلترینگ را اجرایی کرده و چرا آن را بیش از سه ماه است که ادامه میدهد. همین موضوع امکان شانه خالی کردن از این تصمیم را برای هر کسی ممکن کرده است. اما جمله ثابت همواره این بوده است: «برای حفظ امنیت فیلترینگ باید اجرایی شود.»
«فیلترینگ در شرایط فعلی باید اجرا شود.» «فیلترینگ تصمیم مراجع ذیصلاح است.» «فیلترینگ یا رفع آن تصمیمی نیست که صرفا ما در آن دخیل باشیم.» «فیلترینگ اینستاگرام بنا بر شرایط و مسائل امنیتی در حال اجراست.» این جملهها و چندین و چند تیتر و جمله با مضمونی مشابه در سه ماه گذشته بیشتر از قبل شنیده شده است.
داستان ادامه دار جملات مجهول
یازدهمین روز از اردیبهشت سال 1397، علاءالدین بروجردی، رئیس وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با اشاره به موضوع از مدار خارج شدن تلگرام گفت: «این تصمیمی است که در بالاترین سطح اتخاذ شده و تلگرام جای خود را به یک سامانه مشابه ملی خواهد داد.»
عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات نیز، تقریبا یک هفته بعد از 30 شهریور ماه 1401 که نقطه آغاز فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ بود نسبت به آن واکنش نشان داد. به گفته او این پلتفرمهای عمدتا آمریکایی در اعتراضات اخیر نقش داشتهاند و به مردم آسیب زدهاند. از همین رو رفع فیلتر این پلتفرمها وابسته به نظر مراجع ذیصلاح است.
بالاترین سطح، مراجع ذیصلاح و عباراتی از این دست، نه تنها شفافیتی برای مخاطب ایجاد نمیکند، بلکه ذهن او را نسبت به چنین تصمیمی بیشتر نگران خواهد کرد. مسئله ساده است؛ پلتفرمی که تا چند ساعت قبل مورد استفاده عموم قرار میگرفت، حال بیآنکه کاربر بداند کدام مسئول صلاح دانسته از دسترس خارج شده است.
ماجرا صرفا فیلترینگ این پلتفرمها نیست، ماجرا واکنشهای مکرر و بیوقفهای است که از سوی افراد متفاوت حاضر در سیستم تصمیمگیر و تصمیمساز طرح میشود. یک نماینده مجلس اعلام میکند اینستاگرام نامه داده و خواستار همکاری با کشور شده و کمتر از 24 ساعت بعد وزارت ارتباطات اعلام میکند هیچ نامهای دریافت نکرده است اما از قول ما چیزی نگویید!
ادعای ارسال نامه از سوی اینستاگرام از سوی، علی اصغر عنابستانی طرح شد. اداعایی که برای مخاطبان عجیب بود اما این نماینده هرچند ادعای خود را تکذیب یا تصحیح نکرد، در نهایت وزارت ارتباطات خواسته یا ناخواسته اعلام کرد که هیچ نامهای از سوی شرکت متا دریافت نکرده است.
شفافیت، راهکار همیشه در دسترس
آخرین ادعا و تکذیبیه هم به روز پنجشنبه 24 آذر 1401 برمیگردد. خبری از سوی تسنیم منتشر شد که در آن وزیر کشور اظهار نظری درباره فیلترینگ دائمی فضای مجازی اعلام کرده بود. خبر توسط رسانههای دیگر بازنشر شد و به شبکههای اجتماعی رسید. این خبر کمتر از 24 ساعت توسط وزارت کشور تکذیب شد. خبر تکذیب شد و آنچه در شبکههای اجتماعی دست به دست میشد تکذیبیه چنین اظهار نظری بود.
فیلترینگ یا به طور دقیقتر کاهش پهنای باند در حال اجراست و تصمیمگیر این رویه روشن نیست؛ کاربران و فعالان عرصه اینترنت از این وضعیت ابراز نارضایتی میکنند؛ مسئولان واکنشهای پی در پی و گاهی هیجانی نشان میدهند و در نهایت ذهن مخاطب برای شنیدن هر خبری آمادگی پیدا میکند.
مخاطب در چنین شرایطی که با افعال و جملات مجهول مواجه است، به شکل تدریجی اعتماد خود را نسبت به اخبار رسمی از دست میدهد و تکذیبیهها هر روز بیاثر تر از قبل خواهند شد. در این شرایط هیچ شاخصی مگر شفافسازی و معلوم کردن افعال و فاعلان مجهول گرهگشا نیست. مخاطب به دنبال پاسخی روشن و صریح است و پاسکاریهای بین نهادها نه تنها صورت مسئله را تغییری نمیدهد، بلکه به ماجرای اخبار جعلی هم دامن میزند.
