در دنیای فناوری متخصصان به فناوری‌هایی که روش‌های سنتی را تغییر می‌دهند و روش‌های نوین ارایه می‌کنند «فناوری‌های برهم زننده» می‌گویند.
واقعیت این است که قبلا صدها سال طول می‌کشید تا فناوری جدیدی بتواند برهمزننده باشد. با توسعه تکنولوژیهای نوین و اینترنت دایما شاهد برهم خوردن و تغییر، پیرامون خود هستیم. می‌توان گفت: اینترنت به نوعی «فناوری برهمزننده» است. فناوری باعث شده مشاغل به سرعت تغییر کنند. مرگ مشاغلی فرا می‌رسد و مشاغل جدیدی ظهور می‌یابد. دیگر شغل امنی وجود ندارد. سرعت تغییرات باعث شده مراکز آموزشی اعم از مدارس و دانشگاه‌ها نتوانند خود را با تغییرات تطبیق دهند. فارغ‌التحصیلان منفعل در جامعه با مشکل مواجه شده‌اند. برخی شرکت‌ها و سازمان‌های سنتی در رکود و ورشکستگی قرار گرفته‌اند. شرکت‌هایی که با بیش از یک میلیون پرسنل در کشورهای مختلف تعیین‌کننده بازار بودند. امروز نام و نشانی از آنها باقی نمانده است. سازمان‌ها مجبورند دایما خود را با تغییرات تطبیق دهند. شبکه‌های متعدد اجتماعی ارتباطات سازمانی را هم دگرگون کرده‌اند.
اوبر با استفاده از فناوری در روز بیش از ۱۸ میلیون سفر را مدیریت می‌کند. نتفلیکس فیلم دیدن را تغییر داده است. کورسرا، تنها با ۲۰۰ کارمند، توانسته به اندازه جمعیت ایران دانشجو به دست آورد و بیش از ۴۶۰۰ دوره آموزشی ارایه دهد. ۳۰ سال پیش، شرکت‌های در فهرست ۲۰ شرکت ارزشمند دنیا عمدتا در صنایعی مانند نفت، خودرو و مواد غذایی فعال بودند، شرکت‌هایی که دارایی‌های مشهود زیادی، از جمله زمین، ساختمان، کارخانه و نظایر آن داشتند، اما حالا این لیست خیلی تغییر کرده است. بیشتر شرکت‌های موجود در این فهرست در حوزه فناوری اطلاعات و فناوری‌های مرتبط با آن فعالند. اکنون سرعت ایجاد و گسترش فناوری‌های برهمزننده بسیار بیشتر شده و پیش‌بینی می‌شود باز هم بیشتر شود. (محمدمهدی ایزدخواه، ۱۴۰۱، فصل‌نامه ترجمان، شماره ۲۲)
در ماه اکتبر ۲۰۲۱ مارک زاکربرگ نام فیس‌بوک را به «متا» تغییر داد. او دنیای آینده اینترنت را «متاورس» نامید. اینترنت مجسم شده‌ای که می‌توان در آن قدم زد، خرید کرد، آموزش دید و در جلسات شرکت نمود. متاورس به عنوان یک «فناوری برهمزننده» در آینده‌ای نه چندان دور اقتصاد، سیاست، آموزش، تجارت و ارتباطات را متحول می‌کند. سازمان‌ها نیز وارد عرصه تازه‌ای خواهند شد. سازمان‌های متاورسی تشکیل خواهند شد.
متاورس چیست؟
کلمه «متاورس» را اولین‌بار «نیل استیونسون» مطرح کرد. در سال ۱۹۹۲ او رمانی نوشت به نام «سنوکراش» داستان یک هکر جوان به نام هیرو (Hero) که برای مقابله با دشمنان به یک دنیای برتر می‌رود. این دنیای برتر را «متاورس» (Metaverse) نامید. در دنیای متاورسی شخصیت‌های رمان با زدن عینک‌های مخصوص به آن ورود و به تجارت یا سفر یا هر تجربه دیگری می‌پرداختند.
در «متاورس» شخصیت‌ها به صورت «آواتار» (Avatar) حضور دارند. اصطلاح «آواتار» در داستان‌های تخیلی استفاده شد. فیلم معروف جیمز کامرون به نام آواتار در سال ۲۰۰۹ و فیلم «بازیکن شماره یک آماده» (۲۰۱۸) ساخته استیو اسپیلبرگ «آواتار» را بر سر زبان‌ها انداخت. ابداع واژه «آواتار» اولین‌بار توسط «ریچارد گاریوت» برای یک بازیکن کامپیوتری به کار برده شد. (یزدان‌پناه، قاسم، روزنامه اعتماد، شماره ۵۱۱۰) در علوم کامپیوتری آواتارها می‌توانند عکس، نقاشی یا نمایش‌های سه بعدی باشند. «متاورس» یا فرادنیا نظریه‌ای درباره یک تکنولوژی جدید در آینده است. (bit Pin.ir) متاورس از ترکیب دو واژه «متا» (Meta) به معنی: فراتر و «یونیورس» (Universe) به معنای: جهان یا گیتی ایجاد شده است. بنابراین می‌توان متاورس را جهان برتر یا برتر از جهان معنی کرد.
متاورس یک دنیای سه بعدی است که یک جهان تمام دیجیتال را با دنیای فیزیکی ترکیب می‌کند. در این دنیا افراد می‌توانند به هر آنچه نیاز دارند دسترسی داشته باشند. در حقیقت متاورس: پیوند جهان فیزیکی با زندگی دیجیتال، دنیای آواتارها و نسل‌های بعدی اینترنت است. (bit Pin.ir) دو مکتب فکری در مورد متاورس وجود دارد: یک مکتب فکری می‌گوید دنیایی خیالی است و مکتب فکری دیگری معتقد است دوقلوی دیجیتال دنیای مجازی است.
سازمان‌های آینده چه اشکالی خواهند داشت؟
نگاه سنتی و کلاسیک، سازمان را یک واحد اجتماعی متشکل از دو نفر یا بیشتر می‌داند که به صورت نسبتا پیوسته برای دستیابی به یک یا چند هدف مشترک فعالیت می‌کنند «رابینز کلگ و کورن برگ» معتقدند: سازمان‌ها هویت انسان‌ها را در نقش‌ها (Roles)، گزارش‌ها (Reports) و رویه‌ها (Routines) می‌گنجانند.
سازمان‌های سنتی چارچوب مشخصی دارند. افراد با حضور در فضای فیزیکی به فعالیت می‌پردازند، ده‌ها سال سازمان‌ها به همین شکل به کار خود ادامه دادند. در دهه ۷۰ میلادی الوین تافلر در کتاب موج سوم و شوک آینده پیش‌بینی کرد. با توسعه تکنولوژیهای نوین این امکان برای سازمان‌ها فراهم می‌شود تا برخی کارکنان‌شان کار را در منزل انجام دهند. از نگاه تافلر سازمان‌ها و مشاغل تغییر ماهیت می‌دهند. ساختارشان دستخوش تغییر می‌شود و مدیران مثل گذشته برج عاج‌نشین نخواهند ماند. تولید انبوه منسوخ و تولید سفارشی می‌شود. سازمان‌ها کوچک و کوچک‌تر شده و بسیاری از کارکنان مشاغل خود را از دست می‌دهند. مشاغل نوین پا به عرصه وجود خواهند گذاشت و قدرت از سینه‌های ستبر و بازوهای قوی به اندیشه‌ها منتقل خواهد شد. با توسعه اینترنت و با استفاده از تکنولوژی تحولات سازمانی بیشتر شد. در ایام کرونا میلیون‌ها نفر از کارکنان مثل گذشته به کار نپرداختند. کارها بیشتر مجازی و از خانه انجام می‌شد. حتی مدیران سازمان خود را با استفاده از گوشی هوشمند هدایت و کنترل می‌کردند. ارتباطات، نقش‌ها و تعاملات و رویه‌ها دگرگون شدند.
به نظر می‌رسد سازمان‌ها در آینده‌ای نه چندان دور به سه شکل خود را نشان خواهند داد:
۱) سازمان‌های فیزیکی: سازمان‌هایی که با ساختمان‌ها و اتاق‌های متعدد و ساختارها و نقش‌ها و شرح وظایف، با حضور فیزیکی مدیران و کارکنان به فعالیت می‌پردازند.
۲) سازمان‌های آنلاین: سازمان‌های هوشمندی که از طریق اینترنت فعالیت می‌کنند. عمده فعالیت مدیران و کارکنان به صورت مجازی انجام می‌گیرد.
۳) سازمان‌های متاورسی: سازمان‌هایی که ساختمان فیزیکی ندارند، معماری این نوع سازمان‌ها سه بعدی خواهد بود، ساختار سازمانی و نقش‌ها متحول خواهند شد. بُعد زمانی و مکانی از بین خواهد رفت و نیروی انسانی به صورت آواتار به فعالیت می‌پردازد. (Mation week.com)
اینکه در سال‌های آینده مثلا در سال ۲۰۲۶ سازمان‌های متاورسی چه شکلی خواهند داشت هنوز نامشخص است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۶ ۳۰درصد سازمان‌ها محصولات و خدمات متاورسی خواهند داشت. شاید این اتفاق با شتاب تکنولوژی زودتر محقق شود. در حال حاضر شرکت‌هایی مثل متا، مایکروسافت و چند شرکت دیگر مشغول ایجاد بسترهای لازم برای پلتفرم‌های متاورس خود و ساختن امپراتوری‌های مجازی هستند. براساس تحقیقات گارتنر: فروشندگان کالا و خدمات در حال ایجاد راه‌هایی برای کاربران هستند تا زندگی خود را در حوزه دیجیتال از رفتن به کلاس‌های درس مجازی تا خرید زمین دیجیتال و ساخت خانه‌های مجازی تکرار کنند.به نظر نگارنده سازمان‌های آینده سازمان‌های هیبریدی یا ترکیبی خواهند بود. تا گذر از یک شیوه سازمانی به شیوه دیگر سازمان‌های ترکیبی سازمان‌هایی فیزیکی، آنلاین هوشمند و متاورسی خواهند بود. این ترکیب در کشورها و شرکت‌های مختلف متفاوت خواهند بود. شرکت‌هایی با شرایطی فیزیکی بیشتر و هوشمندی و متاورسی کمتر، شرکت‌های پیشرو با توسعه متاورس موقعیت بهتری خواهند داشت.
دفتر کار بیکران (Infinite office)
ساختمان‌های اداری با توسعه تکنولوژیهای نوین و اینترنت برای کارکنان و حتی مدیران کسالت‌بار شده‌اند. شیوع کرونا و اجبار به دورکاری ذائقه کارکنان را برای رفتن به ادارات خشک و فیزیکی تغییر داده است. دورکاری این مساله را روشن کرد که حداقل در برخی مشاغل نیازی به حضور در ساختمان اداره نیست! جلسات را می‌توان به صورت مجازی برگزار و فاصله زمانی و مکانی را درهم شکست! زاکربرگ ایده «متاورس» را در اوج بحران کرونا و تعطیلی بسیاری از مراکز مطرح کرد. او به دنبال ساختن دنیایی فرا فیزیکی است با شبح‌هایی به نام «آواتار» در ساختمان‌ها و محل‌هایی غیرفیزیکی، او در مصاحبه با کیسی نیوتن ایده «دفتر کاربیکران» (Infinite office) را مطرح می‌کند. زاکربرگ می‌گوید: برای اینکه زمان کار مفید و بازده فردی داشته باشیم باید چیدمان مطلوب خودمان را داشته باشیم، چیزی که ما اسمش را «دفتر کار بیکران» گذاشته‌ایم. همین الان هم نوعی از این دفتر کار را برای هدست‌های واقعیت مجازی‌مان داریم که دارد به سرعت بهتر می‌شود. در ادامه می‌گوید: من همین الان هم جلسات زیادی را به شکل واقعیت مجازی برگزار می‌کنم. بعد شکل حضور «آواتاری» در جلسات و دیدن افراد مقابل و چپ و راست و استفاده از ابزارهای متعدد برای برقراری ارتباط و گفت‌وگو و تبادل‌نظر را تشریح می‌کند (ترجمان/ شماره ۲۲). بنابراین تصورم این است که در آینده ساختمان‌های اداری فعلی جای خود را به فضاهای سه بعدی مجازی خواهند داد. طراحان و مهندسان فناوری اطلاعات در دنیای مجاز فضاهای اداری را خواهند ساخت و خرید و فروش و اجاره ادارات مجازی بازار جدیدی را ایجاد خواهد کرد.
در جســت‌وجوی «متـاورس» در اینترنـت قـدم می‌زدم، ایـــن (Metafluence.com) نظرم را جلب کرد: «املاک مجازی ما به زودی برای فروش آماده می‌شود»، «یک قطعه زمین متاورس که مالکان ممکن است آن را به متاهوت تبدیل کنند یا بعدا در بازار ثانویه بفروشند.» یک اقامتگاه متاورس شامل اتاق‌های مجازی چند منظوره: اتاقNET، اتاق رویداد، اتاق خرید و موارد دیگر.» بعد از تبلیغات موارد دیگر این‌طور نوشته‌اند: «اینترنت جهان ما را به هم متصل کرد، رسانه‌های اجتماعی داستان‌های ما را به اشتراک گذاشتند، متاورس به زندگی ما قدرت می‌بخشد.» خرید و فروش، طراحی و ساخت و اجاره املاک مجازی در متاورس شروع شده است. سازمان‌های متاورسی در حال شکل‌گیری هستند. با توسعه متاورس در جهان (جهان مادی- جهان مجازی) ساختار سازمان‌ها تغییر خواهد کرد؛ مدیریت تعریف جدیدی پیدا می‌کند! کارکنان به شکل دیگری به کار خواهند پرداخت و تخصص‌های جدیدی را نیاز خواهند داشت. مشاغل از زمین به آسمان منتقل می‌شود. کارکنان در کنج خلوت خانه می‌توانند در دوردست‌ترین نقطه کره زمین به کار بپردازند. روابط جدیدی بین کارگر و کارفرما شکل می‌گیرد. در سازمان‌ها جنسیت، سن، نژاد، دین، فرهنگ و رنگ از بین خواهد رفت، مدیریت منابع انسانی تعریف جدید پیدا می‌کند. روابط پولی تغییر و ارزهای دیجیتالی جایگزین می‌شود. روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی سازمانی باز تعریف خواهد شد. سازمان‌های آموزشی (مدارس و دانشگاه‌ها) بدون مرز و ساختارهای آموزشی، کلاس درس، معلم، مدیریت آموزشی، سر فصل دروس تغییر شگرفی خواهند کرد.در نحوه آموزش و صدور مدارک تحصیلی انقلابی برپا می‌شود. البته مانند هر نوآوری، مخالفت‌ها و محدودیت‌هایی به وجود می‌آید. مخالفینی به‌پا خواهند خاست! تحلیل‌های مثبت و منفی توسط کارشناسان مطرح می‌شود. تجربه تاریخی نشان می‌دهد نوآوری خودش را تحمیل و راه خودش را طی می‌کند. تا کجا؟ نمی‌دانم!!
